Αμβλυωπία, γνωστή κι ως “τεμπέλικο μάτι”

Τι είναι η αμβλυωπία;

Η ανθρώπινη όραση εξελίσσεται φυσιολογικά από την ώρα της γέννησής έως περίπου την ηλικία των 6 ετών. Για την επιτυχημένη ανάπτυξή της, είναι υποχρεωτικό να είναι φυσιολογικά δομημένα τα όργανα του οπτικού συστήματος. Οι οπτικοί ερεθισμοί είναι αυτοί που καθιστούν αυτά τα όργανα λειτουργικά.

Η αμβλυωπία έχει χαρακτηριστεί ως μια από τις πιο συχνές οφθαλμολογικές παθήσεις της παιδικής ηλικίας. Είναι ευρέως γνωστή κι ως ‘’lazy eye’’, δηλαδή τεμπέλικο μάτι. Στην αμβλυωπία η λειτουργία της όρασης δεν αναπτύσσεται με κανονικό τρόπο και η δυσλειτουργία αυτή αναφέρεται συνήθως στα οπτικά ερεθίσματα του ενός εκ των δύο οφθαλμών. Παρόλα αυτά μπορεί κάλλιστα να επηρεάζει και τις λειτουργίες της διόφθαλμης όρασης.

Αυτό που θα ήταν καλό να έχουμε στο νου είναι ότι στην ουσία βλέπουμε με τον εγκέφαλο, ενώ κοιτάζουμε με τα μάτια μας. Οι οφθαλμοί είναι εκείνοι που στέλνουν τα οπτικά μηνύματα στον εγκέφαλο, έτσι ώστε να εκπαιδεύονται τα οπτικά κέντρα του τελευταίου. Όταν τα οπτικά μηνύματα που καταλήγουν στον εγκέφαλο δεν είναι τα κατάλληλα, τα οπτικά νεύρα αδυνατούν να εκπαιδεύονται σωστά και να έχουν καθαρή όραση. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα η όραση να παραμένει θολερή.

Εάν κατά τη διάρκεια των πρώτων κιόλας χρόνων της ζωής ο εγκέφαλος δεν δέχεται καθαρές οπτικές εικόνες για να μπορέσει να μάθει πώς να τις αποκρυπτογραφεί, πώς να τις αναλύει και τέλος πώς να τις μεταφράζει σε οπτική πληροφορία, τότε δεν θα είναι ικανός αργότερα ποτέ να φέρει εις πέρας το έργο αυτό.

Η αμβλυωπία στην περίπτωση που δεν ανακαλυφθεί στην παιδική ηλικία, δεν θα μπορέσει με το πέρας των χρονών να θεραπευτεί!

Ποια είναι τα αίτια που της αμβλυωπίας;

Τα πιο συνήθη αίτια της αμβλυωπίας είναι:

• Ο στραβισμός. Συνήθως πάσχει από αμβλυωπία το μάτι που στραβίζει. Το παιδί με στραβισμό επιλέγει να χρησιμοποίει το ‘’καλό’’ μάτι με αποτέλεσμα ο άλλος οφθαλμός που στραβίζει να αρχίζει να τεμπελιάζει. Τα άτομα που έρχονται αντιμέτωπα με την πάθηση της αμβλυωπίας έχουν συνήθως κάποιο οικογενειακό ιστορικό στραβισμού, χωρίς αυτό να θεωρείται και κανόνας.
•  Η ανισομετρωπία. Η διαφορά βαθμών στην μυωπία, υπερμετρωπία και στον αστιγματισμό ανάμεσα στους δύο οφθαλμούς. Δηλαδή η διαφορετική διαθλαστική τους δύναμη είναι μια βασική αιτία αμβλυωπίας. Στην ανισομετρωπία ο οφθαλμός με το σημαντικότερο διαθλαστικό σφάλμα ξεχνιέται από τον εγκέφαλο εξαιτίας της θολερής εικόνας που λαμβάνει. Έτσι γίνεται τεμπέλικος. Κάποιες φορές όταν και οι δύο οφθαλμοί πάσχουν από υψηλή διαθλαστική ανωμαλία τεμπελιάζουν και οι δύο.
• Διάφορες παθήσεις των οφθαλμών. Οποιαδήποτε πάθηση ενοχλεί την είσοδο των οπτικών ερεθισμάτων στους οφθαλμούς και εμποδίζει την όραση μπορεί να προκαλέσει στις παιδικές ηλικίες αμβλυωπία. Τέτοιες παθήσεις μπορεί να είναι μια θόλωση του κερατοειδούς, βλεφαρόπτωση ακόμη και καταρράκτης.

Ποιοι και πόσοι τύποι αμβλυωπίας υπάρχουν;

Συναντάμε 3 κύριους τύπους αμβλυωπίας:

• Στραβισμική αμβλυωπία. Ο τύπος αυτής της αμβλυωπίας έχει τη ρίζα του στην κακή ευθυγράμμιση των οφθαλμών. Την πάθηση εκδηλώνει συνήθως ο οφθαλμός που στραβίζει.
• Εξ’ ανοψίας αμβλυωπία. Αιτία της είναι η αποστέρηση οπτικών πληροφοριών, για παράδειγμα ο παιδικός καταρράκτης.
• Διαθλαστική αμβλυωπία. Οφείλεται στους υψηλούς βαθμούς διαθλαστικών ανωμαλιών, σε υψηλή δηλαδή μυωπία, υπερμετρωπία, αστιγματισμό. Μπορεί να οφείλεται και σε διαφορά διάθλασης μεταξύ των δύο οφθαλμών.

Ποια είναι τα κυριότερα συμπτώματα της αμβλυωπίας;

• Εστίαση του οφθαλμού είτε προς τα μέσα ή και προς τα έξω.
• Οι οφθαλμοί φαίνεται να λειτουργούν μεμονωμένα.
• Μειωμένη όραση στον ένα οφθαλμό.
• Δυσκολία στον υπολογισμό του βάθους της εικόνας.

Πώς γίνεται η διάγνωση της αμβλυωπίας; Μπορεί να προληφθεί;

Σε περιπτώσεις με στραβισμό μεγάλης γωνίας οι ίδιοι οι γονείς εύκολα αντιλαμβάνονται ότι ίσως να υπάρχει κάποιο πρόβλημα και θα πρέπει άμεσα να επισκέπτονται τον παιδο-οφθαλμίατρο. Υπάρχουν περιπτώσεις, όπως σε αυτές των αμφοτερόπλευρων διαθλαστικών σφαλμάτων, κατά τις οποίες τα παιδιά είναι πολύ πιθανό να φέρνουν τα αντικείμενα πολύ κοντά τους προκειμένου να δουν. Μπορεί ακόμη να μισοκλείνουν τα βλέφαρά τους για να εστιάσουν αφήνοντας μια μικρή σχισμούλα.

Υπάρχουν όμως κι εκείνες οι περιπτώσεις που οι γονείς δυσκολεύονται να υποθέσουν καν ότι το παιδί τους μπορεί και να πάσχει από αμβλυωπία.

Μόνο ο παιδο-οφθαλμίατρος με τις κατάλληλες εξετάσεις μπορεί να εντοπίσει εάν υπάρχει ή όχι πρόβλημα. Ο προληπτικός έλεγχος των οφθαλμών των παιδιών σας θεωρείται ιδιαίτερα σημαντικός να γίνεται σε τακτικά χρονικά διαστήματα. Όσο πιο μικρό είναι το παιδί τόσο πιο εύκολα κι επιτυχημένα αντιμετωπίζεται η αμβλυωπία. Οι πρώτες οφθαλμολογικές εξετάσεις καλό είναι να γίνονται στην ηλικία των 1 – 3 ετών.

Η αμβλυωπία είναι πολύ πιθανό σε βάθος χρόνου να οδηγήσει σε προβλήματα λειτουργίας των μυών του οφθαλμού. Υπάρχει και η πιθανότητα να οδηγήσει και σε μόνιμη απώλεια όρασης στο ένα μάτι.

Με ποιους τρόπους αντιμετωπίζεται η αμβλυωπία;

Για να αντιμετωπιστεί η αμβλυωπία και να βελτιωθεί η όραση πρέπει άμεσα να εντοπίσουμε και να αντιμετωπίσουμε τα αίτια που την εμφάνισαν. Η οποιαδήποτε χρονοτριβή είναι ικανή να στοιχίσει την όραση του παιδιού. Μετά την ηλικία μάλιστα των 7 ετών έχει αναφερθεί ότι τα ποσοστά βελτίωσης αρχίζουν να στενεύουν. Το να θεραπεύσουμε το αίτιο δεν σημαίνει αυτόματα ότι απαλλασσόμαστε από την πάθηση, είναι όμως η βασική προϋπόθεση για να ξεκινήσουμε τις προσπάθειες θεραπείας.

Μην ξεχνάτε ότι στην αμβλυωπία το πρόβλημα εντοπίζεται στα εγκεφαλικά κύτταρα τα οποία συνδέονται με το αμβλυωπικό μάτι. Αυτά είναι που αδυνατούν να δεχθούν οπτικούς ερεθισμούς και σιγά σιγά αρχίζουν να χάνουν τη λειτουργικότητά τους. Ο εγκέφαλος είναι εκείνος που μπερδεύεται και μαθαίνει να ‘’αδιαφορεί’’ για την εικόνα που στέλνει το αδύναμο μάτι.

Αν έχουμε να κάνουμε με αμβλυωπία που προέρχεται από ανισομετρωπία, ακριβώς επειδή προϋπάρχει κάποια οπτική λειτουργία ας είναι και διαταραγμένη, τότε μπορεί να βελτιωθεί με τη χρήση γυαλιών ή φακών επαφής. Οι περιπτώσεις της πάθησης λόγω κάποιας διαθλαστικής ανωμαλίας είναι εφικτό να διορθωθούν με γυαλιά μυωπίας, υπερμετρωπίας ή αστιγματισμού.

Η περίπτωση της αμβλυωπίας που προέρχεται από καταρράκτη έχει την τάση να γίνει ακόμη και μόνιμη μετά τους πρώτους μήνες ζωής. Επιβάλλεται να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα χωρίς να χρονοτριβούμε. Η θεραπεία γίνεται κυρίως με χειρουργική αφαίρεση του συγγενούς καταρράκτη και με ταυτόχρονη διόρθωση της διαθλαστικής ανωμαλίας που προκύπτει. Μετά από την επέμβαση το παιδί αρχίζει άμεσα να χρησιμοποιεί τον οφθαλμό του.

Η πιο περίπλοκη περίπτωση είναι αυτή που η αμβλυωπία έχει εμφανιστεί εξαιτίας του στραβισμού. Η αντιμετώπισή της ίσως επιβάλλει μια σειρά συνδυαστικών μεθόδων όπως η κάλυψη του οφθαλμού, η χρήση γυαλιών και ίσως χρειαστεί και χειρουργείο.

Η πιο ευρέως γνωστή και αποτελεσματικότερη θεραπεία ειδικά στην περίπτωση της στραβισμικής αμβλυωπίας είναι η κάλυψη του δυνατού ματιού. Με αυτή την μέθοδο επιτρέπεται η εκγύμναση του αδύναμου οφθαλμού ώστε να επιτευχθεί η βελτίωση του οπτικού συστήματος. Αρχικά η κάλυψη του υγιές οφθαλμού εφαρμόζεται ή ολόκληρο το 24ώρο ή τις ώρες που το παιδί δεν κοιμάται.

Εάν η αμβλυωπία δεν είναι πολύ μεγάλη και η ηλικία του πάσχοντος δεν ξεπερνά τα 7 έτη, οι ειδικοί μπορεί να προτείνουν λιγότερες ώρες επικάλυψης την ημέρα.

Η κάλυψη δεν σταματά παρά μόνο όταν το αμβλυωπικό μάτι ή σταματά να δείχνει την απαραίτητη βελτίωση, ή στην καλύτερη των περιπτώσεων φτάσει την οπτική οξύτητα του ‘’φυσιολογικού’’ οφθαλμού.

Βέβαια η θεραπεία για κάθε περίσταση θα πρέπει να είναι εξατομικευμένη. Φυσικά σημαντικό ρόλο παίζει η στενή παρακολούθηση από τον παιδο-οφθαλμίατρο για επιβεβαίωση της αποτελεσματικότητας της μεθόδου, αλλά και για να αποφευχθεί η ανάπτυξη αμβλυωπίας στο ‘’δυνατό’’ μάτι.

Ένα σύνηθες θέμα που έρχονται να αντιμετωπίσουν οι γονείς είναι η παραμονή του ειδικού τσιρότου στο μάτι του παιδιού. Δεν είναι παράλογη η αντίδραση αυτή των νεαρών ασθενών, αφού είναι αναγκασμένοι να καλύπτουν το μάτι το οποίο μέχρι τώρα χρησιμοποιούσαν για να βλέπουν ευκρινώς. Το κάλυμμα θα πρέπει να μένει στη θέση του με κάθε τρόπο.

Τα παιδικά αυτοκόλλητα κατά της αμβλυωπίας μπορείτε να τα βρείτε στην αγορά σε πολλά χρώματα και σε διάφορα σχέδια. Βρείτε τρόπους και παρουσιάστε τα στο παιδί σας σαν ένα είδος παιχνιδιού για να το απαλλάξετε από το ψυχολογικό του φορτίο.

Υπάρχουν άλλοι τρόποι θεραπείας εκτός από την κάλυψη του υγιές ματιού;

Εάν το παιδί σας δυσκολεύεται τόσο πολύ με την διαδικασία κάλυψης του ματιού του, τότε ο ειδικός ίσως καταφύγει σε έναν εναλλακτικό τρόπο αντιμετώπισης της αμβλυωπίας με τη χρήση σταγόνων ατροπίνης στο δυνατό μάτι.

Ποιος είναι ο ρόλος της ατροπίνης;

Η ατροπίνη θα θολώσει την όραση στο υγιές μάτι. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα να αναγκαστεί το παιδί να αρχίσει να χρησιμοποιεί το αμβλυωπικό μάτι. Αυτή η θεραπεία είναι γνωστή διεθνώς ως ‘penalization’. Αφορά στην καταστολή του κανονικού οφθαλμού για να δοθεί η δυνατότητα στο ασθενές μάτι να αναπτυχθεί.

Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε πως η πλήρης αποκατάσταση της όρασης δεν είναι πάντα κατορθωτή στην θεραπεία της αμβλυωπίας.

---

Οι πληροφορίες στα άρθρα μας δεν έχουν σκοπό να αντικαταστήσουν την σχέση με έναν εξειδικευμένο επαγγελματία υγείας, γιατρό ή ιατρικό σύμβουλο, και δεν προορίζονται ως ιατρικές συμβουλές.